1.Τι είναι το ''Ανοικτό Σχολείο'' σαν ιδέα;

Είναι ένα σχολείο συντονισμένο με ότι συμβαίνει στον κόσμο, με τη σύγχρονη ιστορία και τα πραγματικά προβλήματα που αντιμετωπίζει ο άνθρωπος. Ένα σχολείο χωρίς σύνορα που παρέχει ευκαιρίες στα παιδιά να αλληλεπιδράσουν με άλλες κουλτούρες, να αισθανθούν πολίτες τους κόσμου,να κατανοήσουν τα δικαιώματά τους αλλά και τα δικαιώματα των άλλων. Και φυσικά πρέπει πρώτα ο δάσκαλος να αισθανθεί πως μπορεί να “φέρει” τον Κόσμο μέσα στην τάξη του.

Αυτή η νέα “ιδέα”, έρχεται σε αντίθεση με παλαιότερες που ήθελαν τον εκπαιδευτικό εσωστρεφή, συνεσταλμένο και αδύναμο. Αντίθετα έχει αρχίσει να ενδιαφέρει όλο και πιο πολύ τους Έλληνες εκπαιδευτικούς οι οποίοι αναζητούν τα εργαλεία εκείνα που θα τους βοηθήσουν προς αυτήν την κατεύθυνση. Ένα τέτοιο εργαλείο θέλουμε να δημιουργήσουμε μέσα από αυτήν την εμπειρία του ταξιδιού.

2.Το εκπαιδευτικό σύστημα της Ρουάντα μετά την Γενοκτονία? Ποιοι είναι οι στόχοι τους όσο αφορά την εκπαίδευση? 

Όχι μόνο στο θέμα της εκπαίδευσης αλλά γενικά είδαμε παντού διάχυτη μια μεγάλη προσπάθεια για ανάκαμψη. Όλη η χώρα, ακόμα και τα δυσπρόσιτα χωριά, έμοιαζαν με ένα μεγάλο εργοτάξιο. Η πρόοδος είναι εμφανής, εάν αναλογιστεί κανείς πως μόλις πριν 20 χρόνια είχε συμβεί αυτή η ολοσχερής καταστροφή της χώρας.

Τώρα ειδικά στο θέμα της εκπαίδευσης έχουν συνειδητοποιήσει πως μόνο μέσα από αυτήν θα βελτιώσουν το επίπεδο της ζωής των πολιτών. Δουλεύουν πολύ γύρω από τα διακαιώματα των γυναικών και αποτρέπουν τους γονείς από το να επιβάλουν στις ανήλικες κόρες τον γάμο χωρίς να έχουν ολοκληρώσει έστω την α/μια εκπαίδευση, κουλτούρα που δυστυχώς υπάρχει ακόμα σε πολλές χώρες της Αφρικής.

Είδαμε ωστόσο και εικόνες που μας προβλημάτισαν. Από τη μια προωθούν τη Δημόσια εκπαίδευση, αλλά από την άλλη τα χρήματα που διατίθενται είναι λιγοστά. Οι εκπαιδευτικοί πληρώνονται μόλις με 40-60 ευρώ το μήνα όσο δηλαδή παίρνουν οι ανειδίκευτοι εργάτες της χώρας (μεροκάματο 1,5 -2 ευρώ, όσο πληρώναμε τον καφέ και το μπουκαλάκι νερού στο ξενοδοχείο) και δουλεύουν διπλή βάρδια σε σχολεία χωρίς υποδομές, χωρίς ηλεκτρικό ρεύμα και πόσιμο νερό. Μεγάλο ποσοστό από τα σχολικά κτίρια έχουν κατασκευαστεί από δωρεές κρατών, από εκκλησίες και οργανώσεις, ενώ οι γονείς καλούνται να πληρώσουν όλες τις λειτουργικές ανάγκες του σχολείου ακόμα και τα μεταφορικά των εκπαιδευτικών καθώς κάποιοι μπορεί να περπατάνε περισσότερες από 2 ώρες για να έρθουν στο σχολείο. Γνωρίσαμε γονείς που παίρνουν δάνειο από τις τράπεζες για να μπορέσουν να πληρώσουν τη σχολική στολή, τα βιβλία και τη συνδρομή στο σύλλογο γονέων.

Μας παραξένεψε επίσης η αλλαγή της μητρικής γλώσσας που έχουν επιβάλει. Τα τελευταία 4 χρόνια η κυβέρνηση αποφάσισε να κάνει την αγγλική, την επίσημη γλώσσα της χώρας με σκοπό να προετοιμάσει τους πολίτες για τις επερχόμενες επενδύσεις που προσδοκούν. Αυτό ίσως ακούγεται ελπιδοφόρο, αλλά μας χτύπησαν καμπανάκια από διάφορες παιδαγωγικές θεωρίες που υπαγορεύουν πως το παιδί δεν μπορεί να αναπτυχθεί γνωστικά και συναισθηματικά εάν ευνουχιστεί η μητρική του γλώσσα. Και αναρωτηθήκαμε πως θα μπορούσε να έρθει αυτή η πρόοδος όταν οι δάσκαλοι μιλάνε γαλλικά (άλλη μια γλώσσα που επιβλήθηκε στο παρελθόν από τους αποικιοκράτες) και πολύ μέτρια αγγλικά; Και πως θα μπορούσε να βοηθήσει τους απλούς αγρότες η αντικατάσταση της Μητρικής γλώσσας από τα αγγλικά, ενώ ακόμα δεν έχουν τα μέσα να καλλιεργήσουν με αποτελεσματικό τρόπο τη γη, παρά μόνο με τα χέρια τους;

Και εκεί είδαμε ένα “ταξικό” σχολείο. Αν και 90% των παιδιών της Ρουάντα έχει πρόσβαση στην Πρωτοβάθμια εκπαίδευση, περισσότερα από τα μισά δεν συνεχίζουν τις σπουδές εξαιτίας της δυσκολίας των γονέων να ανταποκριθούν οικονομικά.

Και συνειδητοποιήσαμε τελικά, με τρόμο, πόσο Καθολικά και κοινά είναι τα προβλήματα της εκπαίδευσης, καθώς οι προθέσεις όλων των κυβερνήσεων, πολλές φορές δεν ανταποκρίνονται στις πραγματικές ανάγκες των πολιτών. Μήπως τέτοια ζητήματα στην εκπαίδευση δεν αντιμετωπίζουμε και εμείς στο δικό μας “Δημόσιο και αναμορφωμένο” ελληνικό σχολείο;

3.Πόσο αλλαγμένος γυρνά κάνεις μετά από ένα τέτοιο ταξίδι?

Με το που πάτησα το πόδι μου στο σπίτι μου, ξέσπασα σε ένα κλάμα που δεν μπορούσα να συγκρατήσω.Πολιτισμικό σοκ; Σωματική και ψυχική καταπόνηση; Ωστόσο νομίζω πως κάνεις από την ομάδα δεν έχει ακόμα συνειδητοποιήσει τις πληγές που μας άφησε αυτό το ταξίδι.

4.''Εκπαιδευτικός εικαστικής αγωγής'' . Η κρίση πόσο έχει επηρεάσει το εδώ εκπαιδευτικό σύστημα ? (κι δεν αναφέρομαι στις μειώσεις μισθών μόνο, αλλά στο κατά πόσο ο γονέας μπορεί να καταλάβει την αξία της τέχνης στο σχολείο κι να ''σπρώξει'' το παιδί προς αυτήν την κατεύθυνση.)

Οι Έλληνες γονείς είναι καλοί γονείς. Όπως και οι γονείς στη Ρουάντα, μπορούν να θυσιάσουν πολλές από τις δικές τους ανάγκες για να δώσουν ευκαιρίες στα παιδιά τους που οι ίδιοι δεν είχαν. Και αυτή η νέα γενιά γονέων αντιλαμβάνεται την αξία της τέχνης και θέλουν τα παιδιά τους να βρουν εκφραστικές διεξόδους. Βέβαια δεν είναι όλοι έτσι, αλλά σίγουρα είναι πάρα πολλοί . Και βλέπω αυτόν τον σεβασμό στο δικαίωμα της έκφρασης ιδιαίτερα στις εργατικές περιοχές που εργάζομαι. Εμείς οι δάσκαλοι καλλιτεχνικών μαθημάτων είμαστε συνήθως οι αγαπημένοι τους γιατί ακριβώς δίνουμε βήμα έκφρασης στα παιδιά τους. Βέβαια εξαρτάται και από τον δάσκαλο. Αν χρησιμοποιήσεις με νοησιαρχικό τρόπο το μάθημα της Τέχνης, αυτό θα έχει ως συνέπεια να απομακρυνθούν τα παιδιά. Αντίθετα μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως ένα θαυμάσιο εργαλείο για να ενθαρρύνει την κριτική και δημιουργική σκέψη. Και ειδικά τώρα στα χρόνια της Κρίσης έχει αρχίσει να συμβαίνει μια δημιουργική αναγέννηση οπού πρωτοστατούν οι ειδικότητες των τεχνών αλλά και η πληροφορική. Παντού παραστάσεις, εκθέσεις, καινοτομίες. Αυτό βέβαια τα ΜΜΕ δεν το δείχνουν γιατί δεν εξυπηρετεί το στερεότυπο του επαίτη προλετάριου βολεμένου δασκάλου. Η κρίση έχει δημιουργήσει μια γενιά παθιασμένων εκπαιδευτικών που έχουν πάρει στα χέρια τους την υπόθεση ελληνικό σχολείο. Και οι γονείς αναγνωρίζουν αυτήν την προσπάθεια και την υποστηρίζουν. Τουλάχιστον εγώ έτσι το έχω βιώσει.

5.Τα προσωπικά σας-αν είχατε βέβαια-στερεότυπα, άλλαξαν μετά από αυτήν την εμπειρία, και ποια είναι τα δικά μας στερεότυπα για αυτό το κομμάτι του πλανήτη?

Αυτό προσπαθώ ακόμα να το επεξεργαστώ μέσα μου. Τα στερεότυπα είναι μια κακιά αρρώστια που είμαστε όλοι ευάλωτοι. Το πως βλέπει ο καθένας τα πράγματα είναι κάτι τελείως υποκειμενικό και επηρεάζεται από τα προσωπικά βιώματα. Ακόμα και στην δική μας ομάδα, υπάρχουν αποκλίσεις στις ερμηνείες αυτών που είδαμε Και αυτό βέβαια είναι θετικό καθώς σου δίνει μια κάποια ασφάλεια εγκυρότητας, όταν κάνεις έρευνα.

Προσωπικά, είναι πολλά που είδα και άλλαξαν τον τρόπο που σκεπτόμουν. Ένα από αυτά και που κατά κάποιον τρόπο με “πλήγωσε” ήταν το πόσο έχουν συμβιβαστεί με τη φτώχεια τους και τη χαμηλή εικόνα για τον εαυτό τους. Αποδέχονταν κάθε απόφαση της κυβέρνησής τους αδιαμαρτύρητα και βλέπουν όλους τους λευκούς πιο “ανώτερους” και καλλιεργημένους. Για παράδειγμα, στην δική μας κοινωνία όσο προβληματική και εάν είναι , δε νομίζω πως ποτέ θα αποδεχόμασταν να αλλάξουμε την μητρική μας γλώσσα με τα αγγλικά. Εκεί πείστηκαν πως θα κάνει καλό. Δεν ξέρω. Ίσως και να κάνει καλό τελικά και να μην μπορώ να το αντιληφθώ επειδή το φιλτράρω μέσα από την δική μου κουλτούρα. Δεν ξέρω.

Επίσης με ξάφνιασε ο τρόπος ζωής στους. Ήταν κοντά στη φύση αλλά με έναν ..θλιμμένο τρόπο. Έβλεπες να είναι τα πάντα καλυμμένα με χώμα. Το σώμα τους, τα πράγματά τους, τα παιδιά τους. Σε κάθε τέτοια εικόνα χωρίς να το θέλω ερχόταν στο νου οι ιστορίες της δικής μας φτώχειας . Θυμάμαι τις γιαγιάδες στα χωριά οπού ούτε και τότε υπήρχε νερό, ηλεκτρικό και καλή εκπαίδευση, να προσέγγιζουν τη δική τους φτώχεια με πιο “δημιουργικό” τρόπο: στόλιζαν το σπίτι με λουλούδια, με σεμεδάκια, άσπριζαν τις αυλές και έψαχναν τρόπους να κάνουν πιο “μερακλίδικο” το φτωχό τους φαγητό.

Εκεί δεν υπήρχε πουθενά η προσπάθεια να ομορφύνουν κάπως την φτώχεια τους ή το φαγητό τους. Τα πιτσιρίκια είχαν τυμπανισμένες κοιλίτσες όχι εξαιτίας της πείνας αλλά εξαιτίας της κακής ποιότητας τροφής αφού τα έβλεπες συνέχεια να μασουλούν καλάμια που έβρισκαν στο δρόμο. Το φτωχικό τους φαγητό σερβιριζόταν ακόμα με τον ίδιο τρόπο που το σέρβιραν οι δουλέμποροι: σε μια λεκάνη όλες οι νερόβραστες ανακατεμένες τροφές όπου όλοι κάθονταν τριγύρω και έτρωγαν

Το οξύμωρο ωστόσο είναι που οι μεγάλες πολυεθνικές έχουν καταφέρει να επέμβουν στον τρόπο ζωής τους. Έβλεπες το λογότυπο της coca cola και κεραίες κινητής ακόμα και στο πιο απομακρυσμένο χωριό.

Όλη αυτή η “αδυναμία τους” έχει εξήγηση φυσικά καθώς από τον 15ο αιώνα είχαν τους αποικιοκράτες να του κακοποιούν και να τους υποβιβάζουν με κάθε τρόπο. Και όπως συμβαίνει και στην ατομική ζωή, όταν ένας άνθρωπος δέχεται καθημερινή απόρριψη και κακοποίηση, στο τέλος θα “πειστεί” πως δεν αξίζει και θα απορρίψει ο ίδιος τον εαυτό του.

Ωστόσο αυτές τις σκέψεις ακόμα τις επεξεργάζομαι μέσα μου.

6.Η ''καθημερινότητα'', το να ζεις χωρίς πόσιμο νερό και ρεύμα,, Γιατί έχουμε όλοι την εντύπωση ότι οι συνθήκες, οι πραγματικά δύσκολες συνθήκες καταφέρουν να κρατάνε χαμογελαστούς τους ανθρώπους εκεί? Η είναι άλλο ένα στερεότυπο δικό μας?

Πολύ καλή η ερώτησή σας. Οι χαμογελαστοί φτωχοί άνθρωποι σίγουρα είναι άλλη μια δυτική κατασκευή. Έχω δεκάδες φωτογραφίες με χαμογελαστά παιδάκια που μας έπαιρναν από πίσω σε ότι κάναμε. Ήμασταν ένα παράξενο αξιοθέατο και κάπως αστείοι έτσι χλωμοί ασπρουλιάρηδες που περιφερόμασταν με τις φωτογραφικές μηχανές. Πάρα πολλά από αυτά τα παιδιά δεν είχαν δει πότε ξανά λευκό στην ζωή τους. Γελάγανε μαζί μας. Τους δώσαμε χαρά. Τους διασκεδάσαμε ακόμα. Χορέψαμε μαζί τους, παίξαμε, τους κάναμε γκριμάτσες. Γελούσαν επίσης όταν έβλεπαν τον εαυτό τους στην φωτογραφική. Τους έδινε χαρά γιατί τα περισσότερα από αυτά δεν έχουν δει πότε τον εαυτό τους σε καθρέφτη

Αλλά αν κοίταζες προσεκτικά, όταν κόπαζε η φασαρία και η χαρά από την παρουσία μας, έβλεπες τη μελαγχολία στα μάτια τους. Ακόμα μπορούσες να διακρίνεις τις ασθένειές τους, τα δερματικά του προβλήματα από το χώμα, τις πληγές. Ποιο παιδί εξάλλου χαίρεται τη παιδικότητά του όταν θα πρέπει να σηκωθεί 5 το πρωί για να φέρει νερό στην οικογένεια από την πηγή και μετά να περπατήσει 2 χιλιόμετρα για να πάει σχολείο;

Και όχι μόνο τα παιδιά αλλά και οι ενήλικες ήταν θλιμμένοι . Οι καταπονημένοι γέροντες και τα καταθλιπτικά κουρασμένα μάτια που είχαν οι μαμάδες, είναι εικόνες που θα τις κουβαλάω για πάντα μέσα μου.

7.Ποιος είναι ο απώτερος στόχος του συγκεκριμένου concept που οργάνωσε η Action Aid?

Η Action Aid επιθυμεί να ενημερώσει τον κόσμο για τους τρόπους που μπορούμε όλοι να συμβάλουμε στην ενίσχυση του αναπτυσσόμενου κόσμου. Εμείς οι εκπαιδευτικοί του προγράμματος βρεθήκαμε εκεί ως μάρτυρες όλης αυτής της φτώχειας αλλά και όλων αυτών των έργων που έχουν γίνει από τα χρήματα των Ελλήνων αναδόχων. Και πράγματι, είδαμε τα σχολικά κτίρια, τα κτίρια στις γυναικείες κολεκτίβες που έχουν κατασκευαστεί από την Action aid, είδαμε αγελάδες που υπάρχουν στα σχολεία για να παίρνουν το πρωινό τους γάλα τα νήπια και συναντήσαμε δεκάδες παιδάκια που έχουν ανάδοχους κάποιους συμπολίτες μας.

Εκτός από αυτό όμως, μέσα από το εκπαιδευτικό υλικό που θα δημιουργηθεί από εμάς τους εκπαιδευτικούς, προσδοκούμε πως θα αρχίσει ένας διάλογος στην εκπαιδευτική κοινότητα σε θέματα όπως τα δικαιώματα των παιδιών, τη διαπολιτισμική αγωγή, τα δικαιώματα των παιδιών μεταναστευτικής καταγωγής, την Αποδοχή του Άλλου κ.α. Θέματα τα οποία δεν έχουν αντιμετωπιστεί μεθοδικά μέχρι στιγμής στη χώρα μας.

8.Aν κάτι έπρεπε να αλλάξουμε στον ελληνικό τρόπο εκπαίδευσης, ποιο θα ήταν αυτό?

Θα κάνω μια απλή παράθεση μερικών που νομίζω θα έπρεπε να αλλάξουν:

1) Πολλά θα λειτουργούσαν καλύτερα εάν οι εκπαιδευτικές προτάσεις προέρχονταν από ανθρώπους που έχουν προσωπική εμπειρία από το ελληνικό σχολείο και όχι από πολιτικούς. Όπως επισήμανα και στο παράδειγμα με τη Ρουάντα, η πολιτική ηγεσία σκέφτεται συνήθως με οικονομικούς όρους και δεν έχει την αίσθηση των κοινωνικών αναγκών. Και αυτό δεν είναι πρόβλημα στην Ελλάδα και στη Ρουάντα μόνο.

2) Η σταθερότητα. Λείπει σε κάθε σφαίρα της σχολικής ζωής. Οι δάσκαλοι αλλάζουν κάθε χρόνο σχολείο, συχνά και κατά την διάρκεια της χρονιάς κατά συνέπεια να μην μπορούν να δημιουργηθούν συναισθηματικές σχέσεις με τα παιδιά, τους γονείς και τους συναδέρφους. Η συναισθηματική αγωγή είναι ένα παιδαγωγικό μοντέλο που εφαρμόζουν όλα τα επιτυχημένα σχολεία στον κόσμο. Εμείς για την ώρα απλά μιλάμε για αυτό.

3) Ότι γίνεται τις περισσότερες φορές έχει προσωρινό χαρακτήρα. πχ. Το να μιλάς για το Bullying μια φόρα το χρόνο ή να κάνεις μια εκδήλωση- δράση για 2-3 διδακτικές ώρες κατά του ρατσισμού δεν μπορεί να δημιουργήσει Παιδεία γύρω από αυτά τα θέματα.

4) Το σοβαρότερο πρόβλημα του ελληνικού σχολείου είναι ότι προωθεί κυρίως τα μαθηματικά και τη γλώσσα.. Όσα παιδιά δεν έχουν φυσική κλίση σε αυτές τις ειδικότητες αλλά σε άλλες, απλά στιγματίζονται ως “ελλειπή” κ.α.

9. Τι πιστεύετε πως χρειάζεται να γίνει για να αλλάξουν αυτά τα αρνητικά που αναφέρατε για το ελληνικό σχολείο;

Σίγουρα θα χρειαστεί ένα πολιτικό πρόσωπο (ή ομάδα ανθρώπων) με γνώση, όραμα, πάθος και αγάπη προς τον άνθρωπο και το Σχολείο, για να το αναδιαμορφώσει ουσιαστικά . Θα πρέπει επίσης να έχει κατανοήσει πως η ρητορική κατά του Δασκάλου δεν αναδιαμορφώνει αλλά καταπονεί ακόμα περισσότερο το ελληνικό σχολείο. Αντίθετα θα πρέπει να επιτρέψει στον δάσκαλο να ξανά βρει την ελευθερία, το κύρος, τον κοινωνικό σεβασμό και την χαμένη Επιστημονική διάσταση της εργασίας του. Αυτό το πρόσωπο θα πρέπει να είναι αποφασισμένο να τα βάλει με όλα τα συμφέροντα εκείνα που θέλουν το ελληνικό σχολείο να παραμείνει στείρο και αναχρονιστικό. Ποια είναι αυτά τα συμφέροντα; Μεγάλη κουβέντα.

Αλλά από ότι φαίνεται, για τα επόμενα -αρκετά κατά τη γνώμη μου χρόνια, δεν πρόκειται να έρθει αυτό το πρόσωπο-ηγέτης.

Αυτά είναι τα κακά νέα. Τα καλά νέα είναι ότι μια καινούρια διάσταση της αλληλεγγύης και της συλλογικότητας, βρίσκει έδαφος με πυρήνα το ελληνικό σχολείο. Αθόρυβα, αργά, αλλά σταθερά, απλοί άνθρωποι, γονείς και δάσκαλοι, αναλαμβάνουν προσωπικά την ευθύνη να αλλάξουν μόνοι τους τα πράγματα. Και το κάνουν επειδή τους το επιβάλει η ανάγκη να προστατεύσουν το μέλλον των παιδιών τους.